Doświadczenia wojny domowej na długie lata zmieniły całą Hiszpanie. Do nowych realiów musiała się przystosować także piłka nożna. Ta w oczach władzy wyglądała na idealne narzędzie propagandowe. Dawała możliwość odciągnięcia ludzi od spraw politycznych i zachęcania ich do angażowania się w kwestie sportowe. Nie udawało się jednak w pełni oddzielić futbolu od polityki.
Jeszcze w czasie wojny domowej powołano nowy Hiszpański Związek Piłki Nożnej na czele którego stanęły osoby związane z Falangą. Po wojnie stworzono nadzwyczajne Ministerstwo Sportu, któremu przewodził generał José Moscardó, uważany za jednego z najbardziej oddanych popleczników Franco.
Nowy początek
Pierwsze rozgrywki ligowe po wojnie domowej miały wystartować już jesienią 1939 roku. Według tabeli ostatniego rozegranego sezonu (1935/1936) z pierwszej ligi zdegradowane powinny zostać drużyny Atlético Osasuna oraz Athletic Madryt[1]. W czasie wojny został jednak zniszczony stadion Realu Oviedo, Estadio de Buenavista, i niemożliwe okazało się jego odbudowanie do momentu startu zmagań. W związku z tym podjęto decyzję, aby drużyna Realu Oviedo przez jeden sezon nie występowała w pierwszej lidze, z gwarancją automatycznego powrotu do niej w sezonie 1940/1941. Jako że drużyna z Oviedo zajęła w sezonie 1935/1936 trzecie miejsce w tabeli, przed nowym sezonem tylko jedna drużyna miała zostać zdegradowana z ligi. Zdecydowano się na rozegranie dodatkowego meczu barażowego, którego zwycięzca miał otrzymać prawo gry w pierwszej lidze w nowym sezonie.
Sytuacja w Madrycie
Athletic Madryt
Po stratach jakie Athletic Madryt poniosło w czasie wojny domowej, dalsze istnienie drużyny stało pod znakiem zapytania. Podjęto więc decyzję o fuzji klubu z drużyną Narodowych Sił Powietrznych, Atlético Aviación. Drużyna ta składała się z najlepszych piłkarzy wybranych spośród żołnierzy. Powstały w ten sposób zespół nazwano Club Athletic de Aviacion. Klub przejął licencje Athletic Madryt, przez co przed sezonem rozegrał mecz barażowy z drużyną Atlético Osasuna. Zwycięstwo 3-1 pozwoliło drużynie na grę w pierwszej lidze w sezonie 1939/1940. W zarządzie nowego klubu zasiadły osoby związane z reżimem generała Franco, co nie spodobało się szczególnie stołecznym kibicom. Nowa władza bardzo ceniła sobie wartości propagandowe jakie niosła ze sobą piłka nożna. Pojawienie się Athletic Aviación na mapie piłkarskiej Hiszpanii było jednym z pierwszych przejawów mieszania się polityki i piłki nożnej. Drużyna przejęła barwy Athletic Madryt, ale sposób zarządzania klubem oraz pomysł na grę w piłkę nożną były wzorowane na funkcjonowaniu wojska.
Pierwszym trenerem po wojnie domowej został były gracz m.in. FC Barcelony i Madryt FC, Ricardo Zamora. Od początku swojej piłkarskiej kariery był on kojarzony z prawicą, dlatego nie dziwi, że po powrocie z emigracji zdecydował się pomóc klubowi najbardziej związanemu wtedy z reżimem. Poza wartościami czysto piłkarskimi, w związku ze swoją dużą rozpoznawalnością, niósł ze sobą również potencjał propagandowy. W czasie wojny zniszczono Estadio Metropolitano de Madrid. Z tego powodu klub przez czas odbudowy występował na Estadio de Vallecas. W pierwszym sezonie Athletic Aviación udało się zdobyć mistrzostwo kraju. Sukces ten udało się powtórzyć rok później. Nie uchroniło to Zamory przed utratą posady trenera. Doprowadziły do tego zarzuty mówiące o zbyt małej lojalności wobec reżimu w czasie wojny. W wyniku polityki Franco, zabraniającej używania nazw wywodzących się z innych języków, nazwę klubu zmieniono na Atletico Aviación.
Powrót Realu Madryt
Stadion drużyny Madryt FC, Chamartín, również został uszkodzony w czasie wojny. Dzięki dużemu wkładowi miejscowej społeczności szybko udało się naprawić zniszczenia. Już 3 grudnia 1939 roku oddano go do ponownego użytku[2]. Madryt FC znalazł się w trudnym położeniu głównie ze względu na sytuację kadrową. Z drużyny która w 1936 roku wygrała puchar Hiszpanii pozostało jedynie 4 zawodników[3]. Brakowało trenera, a zawodnicy byli źle przygotowani do nadchodzącego sezonu. Mimo to udało im się ukończyć rozgrywki w 1940 roku na 4 miejscu. 1 stycznia 1941 roku klubowi przywrócono koronę w herbie a nazwę zmieniono na Real Madrid Club de Futbol. Pierwsze lata po wojnie nie przyniosły klubowi żadnych trofeów, a największym sukcesem było zajęcie 2 miejsca w sezonie 1941/1942, tuż za Valencia CF.
Sytuacja w Katalonii
Represje które dotknęły Katalonię po wojnie domowej mocno wpływały również na klub FC Barcelona. Zdecydowanie pozytywną informacją było to, że jej stadion, Les Corts, który w czasie wojny służył jako obóz wojskowy, został niemal nienaruszony. Mimo to już pierwszy mecz rozegrany na tym stadionie był częścią propagandy. Wzięły w nim udział drużyna hiszpańska w barwach Barcelony i młodzieżowy zespół Athletic Bilbao. Po zwycięstwie Hiszpanów i przemówieniu Ernesta Giméneza Caballero (jednego ze współpracowników Franco) nad stadionem unosiły się okrzyki „Viva el Barcelona!” i „Viva España!”.
Wymuszone zmiany
FC Barcelona była zmuszona dostosować się do nowej sytuacji. Klub zakupił nagrania przywróconego przez Franco hymnu Hiszpanii[4], nowy herb państwa, symbole falangi i wizerunki Franco oraz José Primo de Rivery. FC Barcelona była kojarzona jako ośrodek ruchu katalońskiego dążącego do autonomii, będącego wrogo nastawionym do nowej władzy. Przez dekret o niehiszpańskim nazewnictwie, klub zmuszony był zmienić swoją nazwę z Football Club Barcelona na Barcelona Club del Futbol. Zmiany zaszły też w herbie klubu. Cztery czerwone paski na żółtym tle, symbolizujące Katalonię, zredukowano do dwóch, oznaczających Hiszpanię.
Zmieniono również skład osobowy zarządu Blaugrany. Ten został wybrany przez osoby związane z reżimem Franco, a na najwyższe stanowiska wybierano frankistów. W taki sposób prezydentem klubu został Enrique Piñeyro, oficer z czasów wojny domowej, nie mający pojęcia o sporcie. Celem nowego zarządu było stworzenie z Barçy klubu piłkarskiego, nie udzielającego się w kwestiach katalońskich i oddalającego się od tematów politycznych. Najważniejsza decyzja Piñeyro dotyczyła zmniejszenia kary dla piłkarzy, którzy w czasie wojny domowej opuścili Hiszpanię, z 6 lat zakazu gry do zaledwie kilku miesięcy. Za sprawą tego dekretu oraz funduszy pozostałych po amerykańskim tournée, drużynie udało się zebrać grupę utalentowanych piłkarzy, mogących rywalizować na najwyższym poziomie. Poprawa była widoczna również w liczbie członków klubu. W ostatnim roku wojny ich liczba wynosiła 3486 (przy 7719 na początku wojny), a już w 1942 roku ich ilość wzrosła do 15 400.
Trudne początki
Początkowo wyniki sportowe odbiegały od oczekiwań i możliwości stworzonego zespołu. W pierwszym sezonie C. de F. Barcelona zajęła dopiero 9 miejsce. Na jej dyspozycję zdecydowanie wpływała sytuacja w Katalonii i represje. Sezon 1940/1941 okazał się dużo lepszy, i klub ostatecznie skończył rozgrywki na 4 miejscu. Największym zaskoczeniem były wyniki drużyny w kolejnym sezonie, kiedy to C. de F. Barcelona zajęła 12 pozycję, ostatnią dającą utrzymanie w najwyższej klasie rozgrywkowej[5]. Jednocześnie udało im się wygrać w Copa del Generalísimo (Po wojnie domowej Puchar Hiszpanii przemianowano na Puchar Generała) i zdobyć pierwsze trofeum dla klubu po wojnie domowej.
Nieoczekiwany zwrot w Kraju Basków
Represje nie ominęły również Kraju Basków i drużyny Athletic Bilbao. Ta pomimo trudności radziła sobie bardzo dobrze w kwestiach sportowych. Klub zmuszony był zmienić nazwę z angielskiego Athletic, na hiszpańskie Atlético. Reżim promował hasło La Furia Española. Według niego w piłkę należało grać tak, jakby mecz był bitwą, a piłkarze żołnierzami. Określenie powstało na podstawie stylu gry drużyn baskijskich, a nawet sam reżim promował piłkarzy z tego regionu jako wzór do naśladowania.
Atlético Bilbao po wojnie domowej plasowało się w czołówce drużyn hiszpańskich. Przełomowym okazał się być sezon 1942/1943. Wtedy drużynie udało się wygrać rozgrywki ligowe oraz Puchar Generała. Na ulicach Bilbao trwało wielkie święto, pomimo wielu zakazów nakładanych przez reżim. Po sukcesach piłkarze w sekrecie udali się do Uniwersytetu Deusto w Bilbao, aby odbyć rekolekcje prowadzone przez jezuickiego księdza. Związki Atlético Bilbao z zakonem jezuitów pomagały klubowi w utrwalaniu korzeni klubu w baskijskiej kulturze, a także w relacjach z katolickim reżimem.
Polityka a Reprezentacja
Z powodu wojny domowej reprezentacja Hiszpanii nie brała udziału w mistrzostwach świata w 1938 roku. W kolejnych latach rozgrywanie meczów międzypaństwowych utrudniała druga wojna światowa. Selekcjonerem reprezentacji w tym okresie został Eduardo Teus (były bramkarz Realu Madryt), a drużynę trenował Ricardo Zamora. Zespół składał się głównie z zawodników Atlético Aviación, Realu Madryt oraz El Euskadi. Zadaniem reprezentacji było odbudowanie stylu gry „La Furia” i promowanie Hiszpanii poza jej granicami.
Drużyna rozegrała serię meczów towarzyskich. 12 kwietnia 1942 roku w Sewilli pokonała francuskich kolaborantów, następnie w Berlinie zremisowała 1:1 z reprezentacją Trzeciej Rzeszy, na koniec ulegając 4:0 Włochom w meczu sędziowanym przez sędziego z Niemiec. Wszystkie mecze były opisywane w prasie hiszpańskiej, a mecz z Trzecią Rzeszą był nawet transmitowany na żywo przez hiszpańskie radio. Mecze nacechowane były politycznymi gestami (salutowanie piłkarzy hiszpańskich przed spotkaniem z Niemcami), a i same wyniki zdawały się być ustawione. Początkowe zachwyty wypisywane w prasie zmieniły się w krytykę po porażce z Włochami, w szczególności naciskając na zbyt małe zaangażowanie w obronę honoru narodu.
W następnej części opowiem wam o zmianach w Realu Madryt i Barcelonie po wydarzeniach z roku 1943. Już teraz gorąco zapraszam.
Bibliografia
Ball P., Real Madryt. Królewska historia najbardziej utytołowanego klubu świata, Kraków 2014.
Burns J., Piłkarska furia. Podróż przez hiszpański futbol, Kraków 2015.
Burns J., Barça. Życie, pasja, ludzie, Kraków 2016.
https://www.realoviedo.es/en/club/stadiums
grafika: Zuzanna Twardosz/ZT Graphics
[1] Liga liczyła wtedy 12 zespołów. Atlético Madryt zajęło 11, a Atlético Osasuna 12 pozycję na koniec sezonu. Według zasad z ligi spadały 2 ostatnie drużyny.
[2] Przez okres renowacji zespół Madryt FC występował na Estadio de Vallecas.
[3] Souto, Bonet, Lecue i Quincoces.
[4] La Marcha Granadera
[5] Liga od tego sezonu składała się z 14 drużyn.